Laten we het even over de olifant in de kamer hebben: AI. Of AI, AI, AI, zoals mijn zoon het altijd zegt.

In de wereld van vertalingen heeft artificiële intelligentie (AI) een revolutie teweeggebracht. Maar laten we niet verblind raken door de façade van technologische vooruitgang, want onder de oppervlakte schuilen tal van gevaren.

Je kan er dezer dagen niet omheen. Werk je er niet mee, dan hink je achterop. Bijblijven is dus de boodschap. En dus volgen wij als vertalers webinars en opleidingen over hoe we deze nieuwe technologie in ons werk kunnen integreren. En dat de technologie enorme mogelijkheden biedt, is duidelijk. Maar ze heeft ook haar beperkingen en het is een goede zaak om die te benoemen.

In het laatste webinar dat ik volgde, stelde de lesgever dat je als klant een volgorde moet opmaken van de teksten waarvan correctheid belangrijk is. Als voorbeeld gaf ze juridische teksten en medische teksten, in die vakgebieden worden fouten sterk afgestraft en dus blijft een gespecialiseerde, menselijke vertaler onontbeerlijk. “Socialmediaposts en communicatie naar klanten”, zo stelde ze, “zijn veel minder belangrijk en deze kan je dus gewoon door AI laten vertalen en vervolgens zonder enige menselijke controle live laten gaan.”

Mijn oren flapperden toen ik deze boude stelling hoorde… en ik was niet alleen. Heel wat professionele vertalers vonden dit een vreemd uitgangspunt en in de chat regende het dan ook reacties…

Als professionele vertalers  zijn we bruggenbouwers. We streven we de hoogste kwaliteit na in elk vertaling en revisie, ongeacht het type tekst. We zijn ervan overtuigd zijn dat een vlotte en correcte communicatie de basis vormt voor iedere relatie.

Een correct en goed vertaalde tekst, waarin rekening wordt gehouden met culturele gevoeligheden en eigenheden, is van essentieel belang voor elke vorm van schriftelijke communicatie én voor een goede verstandhouding tussen de beide partijen.

Is de tekst niet correct of wordt er geen rekening gehouden met de eigenheden van de lezer, dan leg je als het ware buskruit onder die relatie.

Waarom zou je er als bedrijf in hemelsnaam doelbewust voor opteren om een tekst waarvan je weet dat er hoogstwaarschijnlijk fouten en onjuistheden in staan, de wereld in te sturen?

Bedrijven geven miljoenen uit aan marketing. Ze doen alles voor een goede reputatie. Ze geven schatten van mensen uit aan consultants. You Never Get a Second Change to Make a First Impression, dus het moet in orde zijn.

En vervolgens laten ze gewoon AI los om hun communicatie te vertalen waardoor ze hun zorgvuldig opgebouwde reputatie eigenhandig en in recordtijd kelderen…? In meertalige projecten is het nog erger:  de Franse versie draagt bijvoorbeeld soms een totaal andere boodschap uit dan de Nederlandse of de Duitse. Begrijpe wie begrijpen kan, maar ik kan er met mijn hoofd niet bij!

Op alle sociale media worden dagelijks hilarische vertaalfouten gepost die mensen ergens gespot hebben. De stroom blijft maar komen, alsof bedrijven ook helemaal niks leren uit hun fouten. Veel van deze communicatie is ‘vluchtig’, heet het dan. Dus is het blijkbaar niet zo belangrijk dat dit juist is…

Denken die  organisaties nu echt dat consumenten idioot zijn? Dat die communicatie niet bij de mensen blijft hangen op een bewust of onbewust niveau? Dat enkel taalliefhebbers daar aanstoot aan nemen? Dat er daarnaast geen grote andere groep is die eenvoudigweg vindt dat een tekst vol onduidelijkheden en onjuistheden een indicatie vormt van het kwaliteitsniveau dat het bedrijf nastreeft?

En dan moeten we hebben we het nog niet eens gehad over de twee andere olifanten die in het kielzog van AI de kamer binnenkomen: de bezorgdheden rond vertrouwelijkheid en aansprakelijkheid.

Vertrouwelijkheid, of het gebrek daaraan

Weet je dat je bij om het even welk een gratis AI-platform sowieso alle gegevens deelt. Jij bent immers het product, dus jouw gegevens worden gedeeld en gebruikt om AI te trainen. De informatie die je uploadt gaat immers twee kanten uit. Heel wat teksten bevatten vertrouwelijke informatie, zoals namen, bedragen, identiteitsgegevens of medische gegevens. Dat wordt allemaal op de hoop bijgegooid… deze gegevens worden als het ware ‘verhakseld’ gebruikt om AI te trainen, in de zogenaamde LLM’s (Large Language Models). De kans is klein dat ze er ooit samen opnieuw ‘uitkomen’, maar toch kan je je de vraag stellen of jij of jouw klant het op prijs stelt dat deze gegevens gebruikt worden om AI te trainen en zo een (wellicht eeuwig) eigen leven gaan leiden waarop jij geen enkele vat hebt, laat staan er inzage in krijgt. De controle daarop is gewoon volledig WEG.

Quid aansprakelijkheid

En dan is er nog de heikele kwestie aansprakelijkheid. Wie is er verantwoordelijk als een AI-vertaler een fout maakt die schadelijke gevolgen heeft? Zijn het de programmeurs, de gebruikers of de AI zelf? Deze grijze zone van verantwoordelijkheid kan leiden tot juridische nachtmerries en onopgeloste geschillen.

Want wat gebeurt er als een producent van een industriële machine de handleiding door pakweg ChatGPT laat vertalen? Deze producent is zich bewust van het feit dat dit een technische handleiding betreft. Een fout in de handleiding of een slecht geformuleerde instructie kan immers lichamelijke en financiële schade veroorzaken. Om zich in te dekken vraagt hij dus dat een menselijke revisor deze tekst naleest, heel vaak aan tarieven die lager liggen dan het gemiddelde uurloon van een poetsvrouw of vuilnisman.

Het aantal gekwalificeerde, professionele vertalers en revisoren dat een dergelijke afstompende opdracht aanvaardt is om voor de hand liggende redenen laag tot zeer laag, maar jammer genoeg zijn er altijd mensen die wanhopig genoeg zijn om een dergelijke opdracht te aanvaarden. Vaak zijn dat ook net de minder ervaren of ongekwalificeerde mensen die denken “Hoe moeilijk kan het zijn?”. Wel, je zou er nog versteld van staan, geloof me vrij. Een universitaire opleiding Master in de toegepaste taalkunde beslaat niet voor niks vijf jaar.

Ooit troffen wij in de brontekst van een technische handleiding de volgende zin aan:

“Vergeet niet om het toestel op het elektriciteitsnet aan te sluiten vóór u om het even welke onderhoudshandeling uitvoert”.

Wat gebeurt er als die onderbetaalde revisor deze zin gewoon laat staan en de onderhoudsmedewerker de handleiding klakkeloos volgt en er vervolgens het leven bij inschiet als gevolg van elektrocutie?

In dat geval is het meer dan waarschijnlijk dat er gerechtelijke stappen worden ondernomen, door de verzekering, door de nabestaanden of door het bedrijf waar deze machine werd gebruikt. Wie zal zich in dat geval voor de rechter moeten verantwoorden voor deze fout in de handleiding, denk je? Ik vrees dat de onderbetaalde revisor niet buiten schot zal blijven (kleine vis zonder of met beperkte juridische bijstand), maar ChatGPT (grote vis met een leger advocaten) daarentegen wel… In die situatie is het aan de rechter om te beslissen wie deels of volledig aansprakelijk gesteld wordt, maar dat het geen eenvoudige zaak wordt, ligt voor de hand. Een juridische nachtmerrie voor de zelfstandige vertaler in kwestie!

Bezint dus eer ge begint en denk op voorhand goed na over eventuele gevolgen. Een (relatief) kleine besparing kan daadwerkelijk zeer zware gevolgen hebben, op menselijk en financieel vlak.

Bias & politieke voorkeur

Maar het gevaar reikt verder dan alleen juridische en privacykwesties. AI-vertalingen zijn vatbaar voor bias en politieke voorkeur, wat kan leiden tot vertekende en misleidende vertalingen.

In een ander webinar stelde het hoofd van een toonaangevend techbedrijf dat een echte volledige AI-vertaling zonder menselijke revisie zeker nog niet voor morgen is.

Taal blijkt veel complexer dan AI op dit ogenblik aan kan.

Niet alleen houdt AI geen of onvoldoende rekening met context en voorkennis (waar wij mensen onbewust heel sterk in zijn), maar de eerder vermelde LLMs worden getraind op een massa teksten die op het internet staan en deze teksten zijn allesbehalve objectief, laat staan politiek correct. Zo krijg je dus teksten die op tal van vlakken discriminerend, soms zelfs ronduit beledigend zijn voor bepaalde groepen.

Enkele voorbeelden:

• artsen of bankiers zijn per definitie blanke mannen;
• poetshulpen zijn altijd vrouwen;
• een vrouwelijke IT Director wordt steevast als blanke man weggezet;
• etc.

En dat net in een tijd waarin er ein-de-lijk gestreefd wordt naar een inclusief en genderneutraal taalgebruik!

Bovendien blijkt AI een politieke voorkeur te hebben: de teksten blijken duidelijk rechts georiënteerd. Studenten die hun papers of masterproef met ChatGPT schrijven, blijken deze standpunten overigens ook vaak klakkeloos over te nemen. De impact hiervan op onze perceptie van de wereld en op internationale betrekkingen kan verwoestend zijn, dat hoeft geen betoog.

Engels vs andere talen

Nog een interessant weetje als afsluiter: 98% van de teksten die door deze LLM’s gebruikt worden, zijn in het Engels. Alle andere talen, waaronder dus het Nederlands, vertegenwoordigen slechts 2% van de teksten waarop AI getraind wordt.

In de Engelstalige wereld werd de AI-bocht dan ook een pak vroeger en massaler ingezet, daar werd in 2022 al heel druk massaal met AI geëxperimenteerd.

Wat blijkt? Twee jaar later keert het gros van de organisaties dat belang hecht aan een goede en foutloze communicatie terug naar menselijke vertalingen. En dat terwijl het Engelse basismateriaal waarmee AI getraind werd, zoveel uitgebreider is.

Conclusie

Het is duidelijk dat de opkomst van AI in vertalingen een tweesnijdend zwaard is. Aan de ene kant biedt het ongekende mogelijkheden en efficiëntie, maar aan de andere kant brengt het serieuze risico’s met zich mee die niet genegeerd mogen worden. Het is aan ons, als gebruikers en ontwikkelaars van deze technologie, om ervoor te zorgen dat de voordelen opwegen tegen de gevaren en dat we verantwoord omgaan met deze technologie.

Waakzaam blijven is dus de boodschap. Laten we kritisch nadenken over de rol van AI in vertalingen, zodat we kunnen voorkomen dat deze olifant zich helemaal uitleeft in de porseleinwinkel.

Heb je een vertaalproject op de planning staan?
Neem dan zeker contact op met Ad Verbum. Onze menselijke vertalers leveren graag een parel van een vertaling waarmee je scoort.
Lees ook onze andere taaltips.