Wanneer je teksten hebt die naar het Frans vertaald moeten worden, dan vraag je je best ook even af of je de inclusieve schrijfwijze gehanteerd wil zien.

Wat houdt die inclusieve schrijfwijze of écriture inclusive precies in?
Dat is een onderwerp waar ondertussen al heel wat inkt over gevloeid is. Het is als het ware nog een werk in wording, zoals zo vaak bij taal het geval is.

Maar wat is de bedoeling, waarom moet er dan iets veranderen?

De inclusieve schrijfwijze is er in de eerste plaats op gericht om het genderonderscheid weg te werken.

Het genderonderscheid, hoor ik je denken, daar gaan we weer, een van de zoveelste woke-toestanden. Maar toch, lees zeker verder, want met de juiste achtergrondinformatie wordt het des te interessanter!

Een vleugje geschiedenis…

Wist je dat de Franse taal in de 17e eeuw plots een sterk mannelijke stempel kreeg? Tot die tijd kende het Frans de nodige termen om  aan te geven of het een vrouw of een man betrof. Zo had je docteur maar ook doctoresse, médecin maar ook médecine, écrivain maar ook écrivaine, …

Bovendien werd toen het zogenaamde ‘accord de proximité‘ (nabijheidsovereenkomst) toegepast, dus een zin als ‘ces hommes et ces femmes sont belleswas correct, ook al zal dit iedere Franstalige vandaag heel vreemd in de oren klinken.

Met andere woorden, mannen en vrouwen werden tot de 17e eeuw taalkundig gelijk bejegend.

En toen besliste de Académie française, een officiële Franse instelling op het gebied van de Franse taal, om nieuwe taalregels uit te schrijven. Die stelden dat de mannelijke vorm steeds het overwicht moest krijgen omdat het mannelijke geslacht ‘edeler’ is (“le masculin l’emporte sur le féminin « parce que le genre masculin est le plus noble »”  -Dupleix, 1651).  Het hoeft geen betoog: deze Académie française was een mannenbastion! Het zou overigens maar liefst 345 jaar duren voor ze de eerste vrouw tot hun rangen zouden toelaten. Een weetje: die eer viel in 1980 (!) te beurt aan de Frans-Belgische schrijfster Marguerite Yourcenar.

Het waren andere tijden, zoveel is duidelijk! Maar het is wel goed om te weten dat het mannelijke overwicht in de Franse taal niet het gevolg is van een natuurlijke taalkundige ontwikkeling, maar wel omdat een groepje intellectuelen in de 17e eeuw besliste dat mannen eenvoudigweg superieur zijn aan vrouwen.

En dat is ook net het punt van een inclusieve schrijfwijze: ervoor zorgen dat vrouwen en mannen opnieuw op gelijke voet behandeld worden, net zoals dat vóór de 17e eeuw het geval was.

Een vleugje wetenschappen…

Tot voor kort werd er dus vaak geopteerd voor een oplossing waarbij eerst de mannelijk vorm stond en vervolgens de vrouwelijke vorm tussen haakjes, vb. instituteur (institutrice).

Wat was daar verkeerd mee, hoor ik je denken? Wel, toch wel een en ander… Studies hebben immers aangetoond dat zaken die tussen haakjes vermeld worden op een onbewust niveau als minder belangrijk worden beschouwd. Minder belangrijk, je leest het goed.

Ook de andere variant waarbij ‘gewoon’ consequent enkel de mannelijke vorm wordt gebruikt heeft zo zijn nadelen.

Laten we een testje doen.

Indien in een Franse vragenlijst de vraag “Veuillez nommer votre sportif préféré.” staat, dan luidt het antwoord misschien Rafael Nadal, Ronaldo, Eddy Merckx of de broers Borlée.

Onderzoek op het vlak van psycholinguïstiek toont aan dat vragen die gesteld worden met een generische mannelijke term, voor het merendeel antwoorden opleveren waarbij mannennamen genoemd worden.

Laten we die vraag dus even herformuleren: “Qui est votre personnalité préférée dans le domaine du sport ?” Plots gaat er een heel scala aan mogelijkheden open en worden er ook vrouwennamen opgenoemd, zoals Serena Williams, Nafissatou Thiam of Kim Clijsters!

Denk bijvoorbeeld ook even aan functienamen als ‘mécanicien’, een vacature als ‘banquier’, etc. In het Nederlands beschikken we inmiddels gelukkig over een genderneutrale term voor de meeste functies, maar ook dat is niet vanzelf gegaan. Zo zeggen en schrijven we vandaag bij voorkeur niet langer ‘verpleegster’, maar wel ‘verpleegkundige’. ‘Leraar en ‘lerares’ worden ‘leerkracht’.

Pascal Gygax, auteur van het boek Le cerveau pense-t-il au masculin, toont aan dat indien vrouwen niet genoemd worden, je eenvoudigweg de neiging hebt om ze niet in overweging te nemen in je gedachtengang… m.a.w. door vrouwen niet expliciet te noemen worden ze vergeten.

Conclusie: taal beïnvloedt het denken.

Het is belangrijk na te denken over de woorden die we gebruiken. Door bewust te opteren voor een inclusief taalgebruik zorg je ervoor dat vrouwen zichtbaar worden en draag je je steentje bij tot een wereld waarin er meer gelijkheid heerst.

Communiceer zoals je echt bent

Dat is allemaal goed en wel, maar wat staat ons dan te doen? Hoe pakken we dit aan?

Als je een tekst schrijft voor personeelsleden, voor klanten of voor derden, doe je er dus goed aan om dat zo inclusief mogelijk te doen.

Op die manier zorg je ervoor dat iedereen – mannen en vrouwen – zich bij jouw tekst betrokken voelt. Het is overigens belangrijk dat jouw tekst je waarden weerspiegelt, maar ook die van de lezers.

Denk daar dus even over na: voor wie is deze tekst bestemd? Welke waarden draag jij hoog in het vaandel en hoe wil je deze in je teksten zien terugkomen?

Dat geldt voor de Nederlandse (bron)tekst en dus ook voor de Franse vertaling ervan.

Is je brontekst klaar? Dan mag je jouw project met een gerust hart in de bekwame handen van ons ervaren team van vertalers overlaten.

Inclusief schrijven: vijf tips

Er zijn heel wat manieren om je tekst inclusiever te maken:

1. Gebruik genderneutrale termen, zijnde woorden die je zowel in het vrouwelijk als in het mannelijk kan gebruiken zonder iets te hoeven veranderen.

Franse voorbeelden:    destinataire
gestionnaire
élève

2. Gebruik dubbelvormen.

Franse voorbeelden:    les traducteurs → les traducteurs et les traductrices
les citoyens → les citoyens et les citoyennes

3. Gebruik neutrale termen die naar groepen verwijzen.

Franse voorbeelden:    les clients → la clientèle
les spectateurs → le public

4. Herformuleer termen waarbij specifiek naar één geslacht wordt verwezen.

Frans voorbeeld:   les droits de l’homme → les droits humains

5. Specifiek voor Franse teksten: gebruik het hoge punt (le point médian).

Franse voorbeelden:    l’employé → l’employé·e
les étudiants → les étudiant·es

… en nog veel meer!

Net als Nederlands biedt Frans veel ruimte voor creativiteit. Inclusief schrijven beperkt zich in het Frans dus niet louter tot het hoge punt. Om een Franse tekst inclusief te maken, maakt ons vertalersteam gebruik van een brede waaier aan technieken om een genderneutrale tekst te schrijven in een vlotte stijl die aanspreekt.

Heb je een Frans vertaalproject op de planning staan?
Neem dan zeker contact op met Ad Verbum. We helpen je graag met raad en daad verder.
Lees ook onze andere taaltips.

Bronnen:
https://www.liberation.fr/debats/2018/10/17/rendons-le-feminin-a-la-langue-francaise_1686078/https://www.rtbf.be/article/le-cerveau-pense-t-il-au-masculin-10833842